کافه ایکس | مرجع فایلهای دانشگاهی
اگر شما دانشجو، عضو هیئت علمی یا محقق در بسیاری از رشته‌های علوم پایه و مهندسی باشید و اگر به دنبال یک مجموعه نرم‌افزاری بوده‌اید که کار حروف‌چینی متون علمی شما را به شکلی درخور و شایسته انجام دهد، به احتمال قوی واژه‌ای نزدیک به لاتک به گوشتان خورده است.
۱. تلفظ صحیح واژه‌ی LaTeX
LaTeX با لوگو و نشان نوشتاری LaTeX، یک سیستم تهیه سند است. بسیاری از افرادی که با این سیستم کار نکرده‌اند و آشنایی درست و حسابی هم با آن ندارند، احتمالاً ممکن است اسم این سیستم را به صورت کاملاً غلط هم تلفظ کرده باشند.
یعنی ممکن است شما واژه‌ی LaTeX را به صورت لاتکس، لیتکس و سایر تلفظ‌های غلط دیگر هم شنیده باشید. در حالیکه تلفظ درست LaTeX به صورت لاتک یا لی‌تِک یا حتی لَتِک است. ما از تلفظ اولی استفاده خواهیم کرد.
آن چیزی که تحت تلفظ « لیتکس » یا گاهاً « لاتکس » برای واژه‌ی Latex به کار می‌رود در واقع یک ماده‌ی گیاهی است که برای صنایعی مشابه پلاستیک به منظور ساخت دستکش و کاندوم و غیره به کار می‌رود و هیچ ارتباطی با موضوع مورد بحث ما در این قسمت ندارد.
۲. اما واقعاً لاتِک چیست و با آن چه می‌توان کرد؟
لاتِک همانند سایر نرم‌افزارهایی که با حروف و چینش آ‌ن‌ها سرو کار دارند، بخصوص همانند نرم‌افزار مشهور Word، برای تهیه‌ی اسناد نوشتاری به کار می‌رود.
پس به شکل طبیعی با لاتک می‌توان:
- کتاب، پایان‌نامه، مقاله، نامه، رزومه و غیره را تولید کرد.
- پریزنتیشن (اسلاید‌های نمایشی) برای ارائه‌ی پروپوزال یا سمینار جلسات دفاعیه هم ساخت.
- اشکال برداری گرافیکی قانون‌مند را تولید کرد. مثلا نمودارهای تخصصی علوم مختلف یا اشکال هندسی، چارت‌های دقیق و غیره.
- فرمول‌های بسیار تخصصی و پیچیده‌ی علوم ریاضی، مهندسی و حتی سایر گرایشات علمی را با قدرت و دقت بالایی تولید کرد.
- و …
این دو نرم‌افزار LaTeX و Word، تفاوت‌های عمده و گاهاً بسیار تخصصی با همدیگر دارند. برای درک برخی از تفاوت‌های عمده‌ی لاتک و ورد این مطلب را از کافه ایکس بخوانید.
نرم‌افزار Word همانطوری که از اسمش مشخص است، یک نرم‌افزار واژه پرداز است و انتظار بیشتر از واژهپردازی از آن نمی‌رود، که البته خود همین واژهپردازی صحیح و اصولی نیازمند دانش‌های نرم‌افزاری لازم هم می‌باشد و هر کسی نمی‌تواند از عهده‌ی واژهپردازی تخصصی حتی در ورد هم بر بیاید.
اما لاتک به صورت طبیعی یک نرم‌افزار تخصصی و کدنویسی برای حروف‌چینی است که با قابلیت‌های بالای حروف‌چینی، مسلماً به کمک آن می‌توان متون تخصصی علمی را هم حروف‌چینی کرد.
۲.۱. سیستم حروف‌چین TeX
واژه‌ی LaTeX از دو جزء La و TeX ساخته شده است و جزء اول احتمالاً برگرفته از اسم سازنده‌ی آن یعنی « Lamport » بوده است که ایشان یک دانشمند علوم کامپیوتری و جزو کارمندان پیشکسوت شرکت مایکروسافت هم بوده است و جزء دوم این واژه برگرفته از سیستم و زبان برنامهنویسی TeX است.
TeX یا تِک با لوگوی TeX هم یک زبان برنامهنویسی است و هم یک سیستم حروف‌چین! در واقع TeX هسته‌ی اصلی و موتور پشت صحنه‌ی نرم‌افزار LaTeX است و لاتک بر روی TeX استوار است.
زبان برنامهنویسی TeX به منظور حروف‌چینی تخصصی متون ریاضی و علمی، توسط دانشمند مشهور علوم کامپیوتری در دانشگاه استنفورد، یعنی توسط « دونالد کنوث » ساخته شده است. طبق گفته‌ی دونالد کنوث، هدف از ساخت « تِک » تولید متون علمی و ریاضی با کیفیت خروجی عالی بوده است. که البته بعد از حدود ۱۰ سال از ساخت اولین نسخه‌ی زبان برنامهنویسی تِک، کنوث تقریباً به این هدف خودش هم رسید.
یادگیری زبان برنامهنویسی TeX به مراتب دشوارتر از خود لاتک است و از جمله دلایل آن محبوب نبودن این زبان برنامهنویسی در میان برنامه‌نویسان و سایر زبان‌های مطرح جهان، کمتر توسعه یافتگی و نیز کمبود منابع آموزشی کافی در این زمینه است. با اینکه لاتک سوار بر این زبان برنامهنویسی کار می‌کند و کاربران حرفه‌ای لاتک در حین کار با کدهای لاتکی پروژه‌های خود، نیازخواهند داشت تا با بخشی از اصول زبان‌برنامه‌نویسی TeX هم آشنا باشند.
۲.۲. زبان ماکرونویسی لاتک
تا اینجا متوجه شدید که لاتک بر اساس تِک کار می‌کند و چون تِک یک زبان برنامهنویسی هستش پس این را هم متوجه شدید که لاتک بر خلاف نرم‌افزار Word – که کاملاً ظاهری بصری و دیداری دارد – با کد و دستورات برنامهنویسی احاطه شده است. کدهای زیر، ساده‌ترین دستورات زبان ماکرونویسی لاتک برای گرفتن یک خروجی مطلوب است:
\documentclass{book}
\begin{document}
Hello world.
\end{document}
خروجی کدهای بالا، بسته به نوع تنظیماتی که انجام شده است، احتمالاً یک فایل با فرمت PDF و با چنین متنی است:
Hello world.
دستور سطر اول \documentclass باعث می‌شود که شما کلاس سندتان را انتخاب کنید و در این مثال ما از کلاس book استفاده کرده‌ایم. محیط \begin{document}...\end{document} هم اولین محیط هر محتوای لاتکیست که باید در آغاز هر سند لاتکی شما وارد شود، در غیر این صورت خروجی حاصل نخواهد شد.
برای یادگیری اصولی و کاملاً تخصصی لاتک و اکثر دستورات لازم آن برای اولین بار در سطح ایران و جهان، وبسایت کالج کافه ایکس آموزش‌های اختصاصی خود را منتشر کرده است، کافیست که بر روی لینک زیر کلیک کنید تا به صفحه‌ی خرید این آموزش هدایت شوید: آموزش مقدماتی تا پیشرفته‌ی LaTeX پس همواره وبسایت ما را دنبال کنید. برای با خبر شدن از بروز رسانی‌های سایت هم می‌توانید در پایین صفحه‌ی سایت عضو خبرنامه‌های ما شوید.
پس برای گرفتن یک خروجی نسبتاً ساده در سیستم لاتک باید اصول درست کار کردن با این سیستم و زبان ماکرونویسی آن را هم بلد باشید. دقت کنید که زبان ماکرونویسی لاتک بسیار شبیه به زبان تگ‌‌نویسی مانند HTML هم هست.
هیچ منبع مناسب و اصولی برای یادگیری لاتک به زبان فارسی وجود ندارد و آن چند مورد کم شمار هم به خاطر ضعف و محدودیت‌هایشان، کفاف نیازهای واقعی یک کاربر تازه وارد لاتکی را نمی‌دهد.
در حالیکه لاتک بسیار مورد استفاده و مورد نیاز جامعه‌ی علمی و دانشگاهی ایران است؛ لذا همانطوری که در بالا هم گفتیم، افتخار این را خواهیم داشت که به زودی برای اولین بار در ایران و برای تمام ایرانیان، آموزشی جامع، حرفه‌ای و بسیار با کیفیت لاتک را در وبسایت کافه ایکس منتشر کنیم. تا آن لحظه صبور باشید و سایت و کارهای ما را بین دوستان و دانشگاهیان منتشر کنید.
